Beskid Niski- Dukla

Beskid Niski- Dukla

Nieduże miasto, położone 17 km na południe od Miejsca Piastoweego, w najpiękniejszym fragmencie doliny Jasiołki, tworzącej tu małą kotlinę. Otaczają ją niewysokie góry, właściwe wzgórza, z wyróżniającym się potężnym garbem Cergowej. Miasto jest znaczącym ośrodkiem usługowo-gospodarczym, siedzibą władz miasta i gminy, obejmującej prawie całe terytorium Gór Dukielskich i liczy 2300 mieszkańców.

Dukla powstała w początkach drugiej połowy XIV w. a około 1380r uzyskała prawa miejskie. Położona przy trakcie na Węgry już w XVI w. stanowiła ważny ośrodek gospodarczy, rzemieślniczy, handlowy. W 1540r otrzymała prawo odbywania targów i jarmarków. Szczególne znaczenie w jej gospodarce miał handel winem węgierskim, do czego wydatnie przyczynił się przywilej na jego składowanie uzyskany w 1588r. Dukla była miastem prywatnym. Napierw należała do rodziny Bogoriów, potem do Jordanów, Ossolińskich, Stadnickich, Potockich ponownie Męcińskich i już na samym końcu do Tarnowskich. Szczególny rozwój nastąpił w XVIII w.kiedy to Mniszchowie ulokolwali tu swoją rodową rezydencję. W maju 1772r Duklę zajęły wojska austiackie. W latach 1773-1790 była ona kolejno siedzibą władz dystryktu a potem cyrkułu. W drugiej połowie XIX w. powstało tu kilka małych zakładów przemysłowych min. trzy destylarnie  ropy naftowej, fabryka zapałek i stearyny.  Podczas pierwszej wojny w rejonie Dukli toczyły się zacięte walki, a miasto doznało poważnych zniszczeń. Jeszcze bardziej dramatyczna w skutkach okazała się II wojna światowa. Pod koniec lata 1944r w tej części Beskidu Niskiego rozgorzała zacięta bitwa. Dukla, zdobyta 20 września przez wojska radzieckie, przez dłuższy czas pozostawała w zasięgu ognia niemieckiej artylerii. Po przejściu frontu miasto leżało w gruzach, zrujnowane było 90% zabudowań, nie pozostał ani jeden cały dom. Ruiny straszyły tu przez dłuższy czas dopiero około 1965r miasto zostało odbudowane, potem zaczęła się jego powolna rozbudowa. Współcześnie Dukla jest schludną, zadbaną i pełną pamiątek przeszłości miejscowością.

Centrum zachowało dawny układ przestrzenny, składający się z zespołu pałacowego i położonej na południe od niego starej części miasta skupionej wokół rynku. Już współcześnie poprowadzona droga ku granicy, tworząca główną ulicę zwaną Traktem Węgierskim, omija starówkę od zachodu. Po prawej stronie pozostał tylko kościół parafialny. Początkowy odcinek ulicy- od strony Miejsca Piastowego- obsadzony jest dorodnymi drzewami rubinii akacjowej, tworzącej wspaniałą aleję, jedyną taką chyba w kraju.

Dukielskie stare miasto jest bardzo małe, obejmuje zaledwie dość obszerny rynek i kilka uliczek. Pośrodku rynku stoi ratusz, z wyglądu neogotycki, z charakterystyczną wieżyczką w narożu, pochodzący z XVII- XVIII w. Wokół wznoszą się sympatyczne piętrowe kamieniczki, przeważnie z XVIII i XIX w. odbudowane po wojennych zniszczeniach.  W pobliżu przy ulicy Cergowskiej, przetrwała jeszcze ruina synagogi zbudowanej w 1758r. spalonej w 1940r.

Kościół parafialny pw. Św. Marii Magdaleny późnobarokowy, jest budowlą niedużą, ale niezwykłą. Wzniesiony został w latach 1742-1747 z wykorzystaniem murów piętnastowiecznego kościółka. Jednak już w 1758r nowa świątynia spłonęła. Odbudowano ją w latach 1772-1773 staraniem Jerzego Wandalina Mniszcha, prawdopodobnie według planów Leonarda Andrysa. Dostojne wnętrze zachował  oryginalne rokokowe wyposażenie i wystrój, uwagę zwracają bogato rzeźbione ołtarze i lustra oprawione  w złocone ramy. Ściany pokrywa polichromia z około 1788r wykonana przez Antoniego Stroińskiego. W kaplicy południowej znajduje się zadziwiający rokokowy nagrobek Marii Amelii z Bruhlów Mniszchowej, żony Jerzego Mniszcha zmarłej w 1772r. Wykonany w 1773r przez znakomitego rzeźbiarza Jana Obrockiego przedstawia postać leżącej- jakby śpiącej na szezlongu w buduarze- kobiety.

Dawny zespół pałacowo-parkowy usytuowany w widłach potoku Teodorówka i rzeki Jasiołki, zajmuje prawie 16 hektarów. Rozległy park ze stawami rozplanowany na nadrzecznych tarasach ukształtowany w XVIII i XIXw. Ma charakter ogrodu geometrycznego- krajobrazowego.  W jego drzewostanie dominują dęby i lipy, wśród których dominują dęby i lipy, wśród których jest około 600 drzew pomnikowych. Na południowym skraju parku wznosi się pałac z dwiema oficynami po bokach.

W Dukli znajduje się również wielki cmentarz wojenny. W starszej części znajduje się kwatera z czasów I wojny światowej i mogiły żołnierzy WP poległych w walkach pod Duklą w 1939r. Główną część zajmują zbiorowe mogiły kryjące szczątki około 9300 żołnierzy radzieckich i czechosłowackich poległych w bitiwe dukielskiej.

W południowej części Dukli, tuż za miastem, zlokalizowane są także dwa cmentarze żydowskie- starszy i nowy, założony w XIX w. Na obu zachowało się jeszcze około 500 kamiennych stel nagrobnych, niestety, częściowo zniszczonych.